Η Υπόγεια Αθήνα: η αθέατη (και αληθινή) πόλη κάτω απ’ την πόλη
Η Υπόγεια Αθήνα: η αθέατη (και αληθινή) πόλη κάτω απ’ την πόλη
Ξεκινώντας από την δεύτερη πόλη που δημιουργείται σταδιακά κάτω από την Αθήνα με την επέκταση του δικτύου του μετρό, και ακούγοντας κατά καιρούς τους μύθους και τους αστικούς θρύλους για όσα πιθανολογείται ότι συμβαίνουν βαθιά στη γη, στο υπέδαφος, άρχισα να αναζητώ τη «βίβλο» της «μυστικής Αθήνας» - το βιβλίο, δηλαδή, του Ιωάννη Γιαννόπουλου για τους υπόγειους κόσμους της πόλης και τις συνωμοτικές ιστορίες που τους συνοδεύουν, ένα τρελό best seller στο τέλος των 90s που έκανε πολύ κόσμο να φαντάζεται εξώκοσμα φαινόμενα, ανεξήγητες παρουσίες και ιστορικά παραλειπόμενα, τα οποία υποτίθεται ότι αποκρύπτονται επιμελώς για λόγους «διαφόρων σκοπιμοτήτων». Το βιβλίο -που σήμερα είναι εξαντλημένο και δυσεύρετο- το βρήκα μετά από μεγάλη αναζήτηση και όντως είναι εντυπωσιακά αυτά που παρουσιάζει. Η «Μυστική Αθήνα & Αττική» είναι μία αναλυτική μελέτη του υπόγειου κόσμου της Αθήνας, γεμάτη πληροφορίες που δεν μπορούν να αποδειχτούν, θρύλους και παραδόσεις, αλλά και πολλές ανακρίβειες που έκαναν ακόμα πιο μυστικιστική την περιγραφή όσων υποτίθεται ότι υπάρχουν αθέατα και κρυμμένα κάτω από τα πόδια μας. Κι επειδή είναι κρυμμένα και δύσκολο να τα προσεγγίσεις –οπότε ο καθένας μπορεί να λέει για αυτά ό,τι θέλει- απευθύνθηκα στον Παναγιώτη Δευτεραίο, (Πολιτικό Μηχανικό ΕΜΠ και Σπηλαιολόγο ΕΣΕ, Υποψήφιο Διδάκτορα στα αρχαία υπόγεια υδραυλικά έργα, στον Τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ) και υπεύθυνο του blog «Αστική Σπηλαιολογία», με εμπειρία χρόνων στην μελέτη και εξερεύνηση της υπόγειας Αθήνας.
«Αμιγής σπηλαιολογία είναι η δραστηριότητα που προκύπτει, όταν κάποιος επισκέπτεται τα σπήλαια και μιλάει για αυτά. Αστική σπηλαιολογία είναι η δράση που εξελίσσεται σε υπόγειους χώρους της πόλης, όχι απαραιτήτως σπηλιές, κυρίως τεχνητές κατασκευές, υπόγειες σήραγγες, τα καταφύγια που έχουν μείνει από τον πόλεμο, και οτιδήποτε άλλο μπορεί να υπάρχει. Και κάποια σπήλαια, βέβαια», λέει. «Να τονίσω ότι ο όρος δεν υπήρχε στην Ελλάδα, το “αστική σπηλαιολογία” δεν το χρησιμοποιούσε κανένας πριν το επιλέξουμε σαν τίτλο για το blog μας. Στο εξωτερικό πάντως, χρησιμοποιείται από χρόνια, και μάλιστα ακριβώς για το ίδιο αντικείμενο».
Ο Παναγιώτης ασχολείται με τη συγκεκριμένη δράση, την εξερεύνηση της υπόγειας Αθήνας, εδώ και οκτώ χρόνια, ενώ το blog του υπάρχει τέσσερα. «Το προσωπικό ενδιαφέρον μου ξεκίνησε διαβάζοντας ένα βιβλίο για κάποιον που περπατούσε τις υπόγειες στοές της Αθήνας και πίστεψα όλα όσα έγραφε (σ.σ.: εννοεί το βιβλίο του Γιαννόπουλου). Ήθελα να τα περπατήσω κι εγώ. Από εκεί ξεκίνησε το ενδιαφέρον και των υπόλοιπων παιδιών της ομάδας, θέλαμε να ανακαλύψουμε αυτά που λέει εκεί μέσα. Τελικά τα έχουμε διαγράψει ένα-ένα, κι έχουμε διαπιστώσει ότι τα πιο πολλά που αναφέρει δεν ισχύουν. Συνήθως υπάρχει η είσοδος και η έξοδος, αλλά δεν υπάρχει η στοά που τα ενώνει. Δηλαδή, δεν υπάρχουν στοές χιλιομέτρων μέσα στην πόλη που ενώνουν όλα αυτά που γράφει, ειδικά στο πρώτο κεφάλαιο».
Μπορεί να μην μπορείς να προσεγγίσεις ή να επισκεφτείς αρκετά από αυτά, αλλά υπάρχουν σημεία στα οποία εύκολα κατεβαίνεις και στοές χιλιομέτρων που μπορείς να τις περπατήσεις, ακόμη και δίπλα στο Σύνταγμα ή πολύ κοντά στο κέντρο.
Ωστόσο, η υπόγεια πόλη υπάρχει, είναι μια πραγματικότητα και ένας παράλληλος κόσμος κάτω από τη γη που συνθέτουν υπόγειες στοές και υπόγεια ρέματα, αρχαία υδραγωγεία, καταφύγια, υπόνομοι, κατακόμβες και οστεοφυλάκια εκκλησιών, μεγάλα συγκροτήματα υπόγειων ανθρακωρυχείων-λιγνιτορυχείων, σπήλαια, και, βέβαια, το πρόσφατο δίκτυο του μετρό. Τα περισσότερα από αυτά ξεκινούν στα προάστια –κάποτε στην αττική εξοχή, μακριά από την πόλη- αλλά περνούν και κάτω από το κέντρο της Αθήνας. Και μπορεί να μην μπορείς να προσεγγίσεις ή να επισκεφτείς αρκετά από αυτά, αλλά υπάρχουν σημεία στα οποία εύκολα κατεβαίνεις και στοές χιλιομέτρων που μπορείς να τις περπατήσεις, ακόμη και δίπλα στο Σύνταγμα ή πολύ κοντά στο κέντρο.
Πριν ξεκινήσει να αποκαλύπτει τα σημεία από τα οποία μπορεί να κατέβει κάποιος σε υπόγειες στοές, σήραγγες υδραγωγείων, υπονόμους και καταφύγια και να αρχίσει την εξερεύνηση, ξεκαθαρίζει ότι «πρέπει οπωσδήποτε να θεωρείται δεδομένο ότι οι διαδρομές -σε όσες δηλαδή μπορεί να υπάρξει ελεύθερη πρόσβαση- είναι επικίνδυνες, και ειδικά στα καλυμμένα ρέματα-υπονόμους κρύβουν πολλούς κινδύνους από ολίσθηση, πτώση και έκθεση σε μολυσμένα νερά, έντομα και τρωκτικά (κατσαρίδες, ποντίκια), κινδύνους σχετικούς με την ποιότητα του αέρα στο εσωτερικό των σηράγγων (οι οσμές είναι πολύ έντονες), σχετικούς με την παρουσία επικίνδυνων ανθρώπων που ενδέχεται να βρίσκουν “καταφύγιο” σε αυτά τα υπόγεια και τέλος μεγάλο κίνδυνο έκθεσης σε συνθήκες που μπορεί να προκαλέσουν πνιγμό, εάν βρέξει ξαφνικά και δυνατά κατά τη διάρκεια της επίσκεψης». Οι στοές αυτές, αν και εύκολα προσβάσιμες κάποιες, είναι αποχετευτικοί αγωγοί κυρίως των ομβρίων υδάτων (αλλά όχι μόνον αυτών) και έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, μπορεί να ανήκουν στο παντορροϊκό σύστημα (όπου ρέουν τα πάντα, και λύματα) και δεν είναι κατασκευασμένες για να αποτελέσουν οδούς κίνησης προσωπικού ή ασφαλούς διαφυγής».
ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ
«Το πρώτο σημείο που ερεύνησα ήταν στο κέντρο, στην Αγία Φωτεινή, κοντά στους Στύλους Ολυμπίου Διός. Κάτω από εκεί περνάει η υπόγεια στοά του Ιλισού και υπάρχει μια παλιά γέφυρα του Όθωνα όπου φημολογείται ότι ήταν η είσοδος των υπόγειων στοών από το Βατραχονήσι -όπως λέγεται η περιοχή- μέχρι το Φάληρο. Στην πραγματικότητα είναι μόνο μια γέφυρα. Από κάτω της περνάει όντως η στοά του Ιλισού, που βγάζει στην Καλλιθέα, αλλά, όταν μπεις κάτω από τη γέφυρα, δεν πάει πουθενά, εκτός αν κάποιος (θεωρητικά) εισχωρήσει σε κάτι μεγάλες τσιμεντένιες σωληνώσεις. Έχει από πίσω έναν υπόγειο χώρο, αλλά είναι ουσιαστικά η παλιά γέφυρα του ποταμού που ενσωματώθηκε κάτω από τον σύγχρονο δρόμο».
Ακούγονται πολλά για τα υπόγεια των εκκλησιών της Αθήνας, ότι ενώνονταν με υπόγειες σήραγγες που μπορούσαν να γίνουν δίοδοι διαφυγής, οδηγώντας έξω από την πόλη. «Οι στοές στα υπόγεια των εκκλησιών δεν υπήρχαν για να ενώνονται μεταξύ τους» εξηγεί ο Παναγιώτης. «Συνήθως ήταν κάποιοι χώροι κάτω από την εκκλησία, οστεοφυλάκια ή κατακόμβες που δεν οδηγούν πουθενά -η κάθε μία είχε και κάτι διαφορετικό. Π.χ. η Αγία Δύναμη στη Μητροπόλεως έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία».
Το 1641, κοντά στο ναό της Αγίας Δύναμης έμενε ο Ιησουίτης μοναχός Φραγκίσκος, ο οποίος δίδασκε ιταλικά και γαλλικά, μέχρι που κατηγορήθηκε για προσηλυτισμό και εκδιώχτηκε. Σε αυτό το σπίτι, το οποίο επικοινωνούσε υπόγεια με τον ναό της Αγίας Δύναμης, τις παραμονές της Επανάστασης λειτουργούσε το εργαστήριο πυρομαχικών του πυροτεχνίτη Μαστροπαυλή, προγόνου της οικογένειας Παυλίδη (δημιούργησε το 1841 τη «Σοκολατοποιία Παυλίδης»), ο οποίος προμήθευε με πυρομαχικά τον οθωμανικό στρατό. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, οι Φιλικοί της Αθήνας τού ζήτησαν να ετοιμάσει βόλια και για τους Έλληνες. Έτσι, τη μέρα εξυπηρετούσε με αργούς ρυθμούς τις παραγγελίες των Τούρκων και τις νύχτες δούλευε εντατικά για τους Έλληνες. Κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού υπάρχει μια σκάλα που κατεβαίνει προς τα κάτω. Σε βάθος 15 μέτρων υπάρχει ένας μεγάλος υπόγειος χώρος, σαν σπηλιά. Το χώρο αυτό, στα χρόνια του Αγώνα, χρησιμοποιούσαν οι καλόγεροι της Μονής, σαν εργαστήριο, όπου κατασκεύαζαν πυρίτιδα, σφαίρες και φυσέκια. Ο θρύλος λέει ότι στη συνέχεια μετέφεραν τα πυρομαχικά μέσω μιας υπόγειας στοάς που ξεκινά από τον υπόγειο αυτό χώρο και καταλήγει κάπου κοντά στο σημερινό σκοπευτήριο της Καισαριανής. Εκεί τα παραλάμβαναν χωριάτες με μουλάρια και τα μετέφεραν στους αγωνιστές, ενώ οι καλόγεροι επέστρεφαν στο υπόγειο εργαστήριό τους.
«Κάτω από τη Ρώσικη εκκλησία υπήρχαν ρωμαϊκά λουτρά, που χρησιμοποιήθηκαν αργότερα ως υπόγειος χώρος –τα λέμε κατακόμβες, αλλά δεν είναι στην πραγματικότητα, δεν έχουν θάψει μέσα ανθρώπους, δεν αποτελούν υπόγειο νεκροταφείο. Στο υπόγειο της εκκλησίας μπορεί να δει κανείς υπολείμματα από τις κολώνες του ρωμαϊκού βαλανείου και αρχαίες κολώνες». Λέγεται ότι η κρύπτη που βρίσκεται εδώ επικοινωνούσε με τα ανάκτορα του Όθωνα και λειτουργούσε ως οδός διαφυγής για τον βασιλιά σε περίπτωση πολιορκίας (συνέδεε την περιοχή με την Ακρόπολη).
«Σώζονται κάποια τμήματα των αρχαίων ρωμαϊκών κτισμάτων, ενσωματώθηκαν στο υπόγειο της εκκλησίας και αποτέλεσαν έναν χώρο ο οποίος προέκυψε τμηματικά από ανασκαφές που έγιναν κατά τον 19ο αιώνα, από τον τότε υπεύθυνο του ναού, τον Αρχιμανδρίτη Αντωνίνο Καπούστιν» λέει ο Παναγιώτης. «Είχε βρει υγρασία στο βάθος της εκκλησίας κι ήθελε να δει από πού προέρχεται. Έσκαψε στο σημείο που ήταν το νερό και, σιγά-σιγά, άρχισαν να αποκαλύπτονται τα θαμμένα δωμάτια, τα οποία τα ξέθαβαν και τα καθάριζαν και σταδιακά τα ένωσαν μεταξύ τους για να δημιουργηθεί ο χώρος που υπάρχει σήμερα. Χτίστηκαν κάποιες πόρτες, ανοίχτηκαν κάποια περάσματα, κάποιοι φωταγωγοί… Δεν φαίνεται να συνδέεται με κάποια άλλη στοά, αλλά υπάρχουν και κάποιοι χώροι που είναι αποκλεισμένοι. Αν παρατηρήσεις το παλιό σχέδιο που υπάρχει σε ένα βιβλίο μέσα στο ναό, θα δεις ότι υπήρχαν τμήματα του λουτρού αλλά και στοές υδραγωγείων και κάποιες δεξαμενές στις οποίες σήμερα δεν μπορείς να μπεις. Ο χώρος μπορεί να συνδεόταν με άλλα σημεία, αλλά σήμερα δεν μπορούμε να το βεβαιώσουμε. Το λουτρό δεχόταν νερό από κάπου, υπάρχει η αποτύπωση του Αντωνίνου σε κάποιο αρχαιολογικό έντυπο που δείχνει στοές που βρέθηκαν σε εκείνο το σημείο και μπορεί να συνέχιζαν παραπέρα, να πήγαιναν κάπου αλλού.
Στους Αγίους Πάντες στους Αμπελόκηπους υπάρχουν δύο μικροί υπόγειοι χώροι. Ο ένας είναι οστεοφυλάκιο και ο άλλος είναι αγίασμα. Πολύ κοντά, βέβαια, περνάει η στοά του Αδριανού (το αδριάνειο υδραγωγείο), δίπλα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Το νερό που είχε το αδριάνειο -αλλά και τα άλλα υδραγωγεία- δεν προερχόταν μόνο από τις πηγές της Πάρνηθας, από τις πηγές προερχόταν μόνο ένα μικρό μέρος, ήταν σκαμμένα όμως τόσο βαθιά, ώστε το νερό που υπάρχει στο έδαφος να στάζει μέσα στη στοά. Είναι η λεγόμενη υδρομάστευση, και το βλέπεις σήμερα μπαίνοντας στις στοές ότι έχει κάνει σταλακτίτες και στάζει ακόμα νερό. Σε πολλά σημεία, μάλιστα, τρέχει σε μεγάλες ποσότητες, σαν υπόγειες πηγές».
Ο ΙΛΙΣΟΣ
«Η μεγαλύτερη υπόγεια διαδρομή που έχω κάνει ποτέ μέσα στην Αθήνα ήταν στον υπογειοποιημένο Ιλισό, συνολικά 8,5 χιλιόμετρα, μπαίνοντας απέναντι από το νεκροταφείο της Καισαριανής και καταλήγοντας στα όρια Καλλιθέας-Μοχάτου, εκεί που βγαίνει το ποτάμι για τη θάλασσα. Ο Ιλισός είναι ένα δίκτυο μόνος του και έχει μεγάλο ενδιαφέρον αστικής εξερεύνησης, να μπει, δηλαδή, κάποιος και να περπατήσει σε σύγχρονες στοές».
Εξηγεί ότι στο σημείο όπου το ποτάμι είναι ανοιχτό, κάτω από ένα γήπεδο, κάποια στιγμή γίνεται υπόγειο, κι εκεί είναι η έξοδος. «Ή η είσοδος, ό,τι θέλεις. Μπορείς να μπεις αν κατέβεις από κάποια σκαλοπάτια μέσα στην κοίτη, ελεύθερα, και να περπατήσεις για χιλιόμετρα. Είναι πολύ επικίνδυνο για κάποιον που δεν ξέρει γιατί μπορεί να χτυπήσει ή να πνιγεί από τα νερά, και ίσως θα ήταν ασφαλέστερο οι είσοδοι να προστατεύονταν. Από την άλλη άκρη οι είσοδοι υπάρχουν στην Καισαριανή, απέναντι από το νεκροταφείο, ενώ στου Ζωγράφου, μέσα στην πολυτεχνειούπολη, υπάρχουν τρεις είσοδοι. Στον χώρο του θεάτρου Badminton έχει επίσης μία (διπλή) είσοδο και, ενδιάμεσα, είσοδος μπορεί να θεωρηθεί και της Αγίας Φωτεινής στην οποία είναι δύσκολο να μπεις. Υπάρχουν μεγάλοι σωλήνες που θα μπορούσε να χωρέσει κάποιος μπουσουλώντας, μια διαδρομή που καταλήγει στην στοά του Ιλισού. Κι ένα σιδερένιο καπάκι με σκάλα από κάτω, έξω σχεδόν από το Καλλιμάρμαρο, μπροστά στο λόφο του Αρδηττού. Κι εκεί είναι είσοδος. Υπάρχουν πολλά φρεάτια που αν τα σηκώσει κάποιος έχει σκάλα και μπορεί να κατέβει. Το έργο αυτό ξεκίνησε να γίνεται τη δεκαετία του ’30 επί Μεταξά -είναι της ίδιας ηλικίας με τα καταφύγια που έχουμε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ή μεταγενέστερα- κι ολοκληρώθηκε μεταπολεμικά. Προχωρώντας περνάς κάτω από το Χίλτον, το Καλλιμάρμαρο, την Αγία Φωτεινή, από το Φιξ, τα Πετράλωνα πίσω από του Φιλοπάππου -είναι μια τεράστια υπόγεια στοά που συνδέεται με διάφορες άλλες, ένα δίκτυο στην ουσία, αλλά δεν έχει το μυστικιστικό χαρακτήρα που προωθούν οι παλιοί θρύλοι. Είναι απλά για να περνάει το νερό όταν βρέχει. Βέβαια, έχει χρησιμοποιηθεί και για κάποιες παράνομες δράσεις, όπως η μεγάλη ληστεία, ένα μεγάλο ριφιφί που έγινε στην τότε Τράπεζα Εργασίας τη δεκαετία του ’90 μέσα από αυτή τη στοά. επίσης μια παρκαρισμένη μηχανή που είχαμε βρει με αριθμό κυκλοφορίας (κλεμμένη;), ή άλλα που κατά καιρούς έχουμε ακούσει ότι έχουν βρεθεί, ακόμα και όπλα! Έχουν χρησιμοποιηθεί για διάφορες παράνομες δραστηριότητες αυτές οι στοές».
ΤΟ ΑΔΡΙΑΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ
«Το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ένα αρχαίο παράδειγμα υπόγειας σήραγγας, είναι περίπου είκοσι χιλιόμετρα και ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας, στο σημερινό Ολυμπιακό χωριό. Και σήμερα υπάρχει είσοδος, μια στοά που κατεβαίνει προς τα κάτω, η οποία είναι φραγμένη στην αρχή. Μπορείς περπατήσεις σε μεγάλο μέρος της διαδρομής του, αλλά όχι εύκολα. Είναι έργο του 134 μ.Χ. και ανά 40 μέτρα είχε φρεάτιο (πηγάδι) το οποίο δείχνει και τον τρόπο που το έσκαψαν. Φτιάχτηκε από σκλάβους με τα χέρια, ανοίγοντας δύο πηγάδια σε κοντινή απόσταση που τα ένωναν σκάβοντας από το ένα στο άλλο, από τα οποία έβγαζαν και τα χώματα. Δεν θα μπορούσε να σκαφτεί μία στοά είκοσι χιλιομέτρων χωρίς να υπάρχουν πηγάδια. Το υδραγωγείο είναι πολύ στενό, 50 εκατοστά πλάτος, με ύψος που είναι κατά μέσο όρο ενάμιση μέτρο. Σε κάποια σημεία είναι και δύο μέτρα, αλλά αλλού γίνεται πιο κοντό από ένα μέτρο. Για να περάσεις, πρέπει να πας μπουσουλώντας. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο φτιάχτηκε για να φέρει νερό στη ρωμαϊκή συνοικία της Αθήνας εκείνη την εποχή. Η διαδρομή του περνάει από το δήμο Αχαρνών, πιάνει Κηφισιά, Μεταμόρφωση, Ηράκλειο, Μαρούσι, Χαλάνδρι, Ψυχικό, και φτάνοντας Αθήνα περνάει και από Αμπελόκηπους. Κάτω από την οδό Λουΐζης Ριανκούρ, στα 7 μέτρα, υπάρχει η στοά του Αδριανού, -έχουμε κατέβει μια φορά από ένα καπάκι που έμοιαζε με υπονόμου αλλά τελικά ήταν πολύ πιο παλιό. Δυστυχώς δεν μπορείς να το διασχίσεις από τη μια άκρη στην άλλη, μόνο κατά τμήματα, γιατί είναι μπαζωμένο, είναι πλημμυρισμένο, δεν περπατιέται όλο. Επίσης σε πολλά σημεία γίνονταν τεχνικά έργα και υπάρχουν σωλήνες».
ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΚΑΙ ΒΟΥΛΗ
«Εδώ υπάρχει η γνωστή ιστορία για την στοά διαφυγής, η οποία είναι αληθινή. Παρόλο που δεν την ξέρω από πρώτο χέρι, και δεν ξέρω και αν θα καταφέρω ποτέ να μπω εκεί, η στοά διαφυγής της Βουλής είμαι βέβαιος ότι είναι υπαρκτή, γιατί υπάρχει σχέδιο που δείχνει δύο εξόδους της στο προαύλιο του Προεδρικού μεγάρου». Επίσης, δεν υπήρχε περίπτωση οι Βαυαροί να έχτιζαν παλάτι που να μην είχε έξοδο διαφυγής. «Η στοά που περνάει κάτω από τον Εθνικό κήπο είναι ενεργή στοά, γι’ αυτό δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να δώσει πληροφορίες γι’ αυτή από πρώτο χέρι. Μιλάμε για τη Βουλή και το Προεδρικό μέγαρο. Επίσης, πολύ κοντά στον Εθνικό κήπο υπάρχει ένας χώρος ο οποίος μπορεί να χαρακτηριστεί ως καταφύγιο. Η είσοδος και η έξοδος είναι κλασικές καταφυγίου, οπότε είναι πολύ πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε και σαν καταφύγιο. Από τη διάταξη όμως -έχει κάποια παραθυράκια και σιδερένιες πόρτες- φαίνεται ότι ήταν κάποιου είδους φυλακή, κάποιο κρατητήριο που δεν ξέρουμε ποιος ακριβώς το χρησιμοποιούσε. Υπάρχει προσωπική μαρτυρία που λέει ότι όταν ήρθε ο Όθων, τα κτίρια των φυλακών τα έκανε προσωπικό του στάβλο, αλλά βέβαια, οι κύριοι βασιλικοί στάβλοι κατασκευάστηκαν στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού».
Όπως εξηγεί ο Παναγιώτης Δευτεραίος, στα υπόγεια του Εθνικού Κήπου συναντά κανείς σήραγγες υδραγωγείων, οι οποίες έγιναν γνωστές κατά την εκσκαφή του μετρό. Ο Κήπος υδροδοτείται από μία τέτοια ενεργή σήραγγα, η οποία χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ. Ξεκινάει από τους πρόποδες του Υμηττού στην περιοχή του Παπάγου, ενώ μέχρι σήμερα έχει εξερευνηθεί μόνο ένα τμήμα της.
«Καταφύγια έχουμε στον λόφο Αρδηττού, δίπλα στο Καλλιμάρμαρο, και κάτω από διάφορα κτίρια, όπως το ίδιο το Μετοχικό Ταμείο Στρατού, που είχε επίσης στα υπόγειά του. Πολλές πολυκατοικίες επίσης που χτίστηκαν τη δεκαετία του ’30, σε Κυψέλη, Κολωνάκι, όλες σχεδόν οι παλιές έχουν καταφύγιο, καθώς υπήρχε σχετικός νόμος από την κυβέρνηση Μεταξά. Στον Αρδηττό το καταφύγιο μετά την απελευθέρωση, ανακαινίστηκε από τον βασιλιά Παύλο. Σήμερα, το μοναδικό επισκέψιμο καταφύγιο της Αθήνας βρίσκεται στην οδό Κοραή 4. Είναι το παλιό καταφύγιο της Εθνικής Ασφαλιστικής που επιτάχθηκε από τους ναζί και οι χώροι του χρησιμοποιήθηκαν ως κρατητήρια».
ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΣ
«Στο Λυκαβηττό υπάρχει ένα καταφύγιο της δεκαετίας του ’30 κοντά στο σημείο που είναι οι Άγιοι Ισίδωροι, η σπηλαιοεκκλησιά. Στο ίδιο επίπεδο που είναι και η εκκλησία, αλλά από την άλλη μεριά. Εκτείνεται μέσα στο βράχο, έχει κάποιες αίθουσες, κάποιες στοές, αλλά δεν βγαίνει πουθενά αλλού. Και παρόλο που είναι παλιό και σε όχι και πάρα πολύ καλή κατάσταση, το θεωρούν ενεργό. Μέσα στους Αγίους Ισιδώρους υπάρχει μια επιγραφή που λέει ότι από μία τρύπα που υπάρχει στο ιερό -και υπάρχει όντως- ξεκίναγε μία υπόγεια διαδρομή που έβγαινε στο Γαλάτσι, δεν ξέρουμε πού, και από κει πήγαινε στην Πεντέλη. Η τρύπα σήμερα υπάρχει, αλλά μόλις προχωρήσεις μερικά μέτρα, σταματάει. Επίσης, στο Λυκαβηττό χαμηλά, στο Κολωνάκι, είναι και η κατάληξη του Αδριάνειου υδραγωγείου. Περιέργως, ο θρύλος της υπόγειας στοάς του Λυκαβηττού έρχεται να γίνει πραγματικότητα με τη στοά του Αδριανείου. Ουσιαστικά, στους πρόποδες του λόφου ήταν η δεξαμενή που κατέληγε το νερό, μετά από 20 χιλιόμετρα».
ΑΚΡΟΠΟΛΗ
«Η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία από αυτές που ακούγονται και είναι και αληθινή είναι η ιστορία του Μανόλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα που κατέβασαν τη γερμανική σημαία κατά την κατοχή. Η «τρύπα» από όπου ανέβηκαν στην Ακρόπολη είναι ένα σπήλαιο, το σπήλαιο της μυκηναϊκής κρήνης. Για κάποια χρόνια είχαν κάνει ένα λάθος, νόμιζαν ότι ήταν το σπήλαιο της Αγλαύρου, ο Λάκης ο Σάντας έτσι το αναφέρει στο βιβλίο που έγραψε πριν πεθάνει, εκεί που περιγράφει αυτό το περιστατικό. Ο Μανόλης ο Γλέζος τα τελευταία χρόνια το ταυτοποίησε και το λέει σωστά. Έχω μπει σε αυτό το σπήλαιο, είναι ένα από τα σπήλαια της βορεινής πλευράς της Ακρόπολης. Ανεβαίνεις κάποιες σκάλες, μπαίνεις μέσα, στην είσοδο, και πηγαίνει και κάτω και πάνω. Προς τα κάτω υπήρχε ένα αρχαίο μυκηναϊκό λαξευμένο πηγάδι που ανέβλυζε νερό, εξ ου και η ονομασία του σπηλαίου, αλλά υπάρχει και μια σχισμή μεγάλων διαστάσεων που ανεβαίνει προς τα πάνω. Αυτό το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε από τις ιέρειες στην τελετή των Αρρηφορίων. Υπήρχε μια αρχαία σκάλα -σε κάποια κομμάτια της ξύλινη, σε κάποια λαξευμένη στο βράχο- με την οποία κατέβαιναν και έπαιρναν νερό από το πηγάδι και μετά έβγαιναν και πήγαιναν στο ιερό της Αφροδίτης. Λένε και διάφορα άλλα για την Ακρόπολη, ότι υπάρχει από κάτω υπόγεια πόλη, υπόγειος δεύτερος ναός, αλλά σε όλα αυτά είμαι πολύ επιφυλακτικός. Δεν τα πιστεύω, μέχρι να δω με τα μάτια μου κάτι.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
Το ανεξάντλητο αποχετευτικό δίκτυο της Αθήνας περιλαμβάνει επίσης τους παλαιούς υπονόμους της πόλης. Κατασκευάστηκαν στο διάστημα 1840–1880. Το πρώτο αποχετευτικό δίκτυο της πόλης χρησιμοποιήθηκε στα χρόνια της εθνικής αντίστασης ως μυστικό πέρασμα όπου διακινούνταν πυρομαχικά και όπλα, ενώ χρησίμευε για την ασφαλή μετακίνηση των αντιστασιακών που κινδύνευαν από τις γερμανικές περιπόλους. Μάλιστα έχει καταγραφεί στα χρονικά η ιστορία της μάχης των υπονόμων, τα Χριστουγέννα του 1944. Περίπου 150 άνδρες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, οι οποίοι κατέβηκαν στις γαλαρίες του Προφήτη Δανιήλ στο Μεταξουργείο, προσπάθησαν να περάσουν σχεδόν ένα τόνο εκρηκτικά κάτω από τα θεμέλια του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία και να το ανατινάξουν, καθώς εκεί βρισκόταν η έδρα της κυβέρνησης Παπανδρέου. Επέλεξαν την υπόγεια διαδρομή που συνέδεε τις οδούς Αχιλλέως, Πλαταιών, Κεραμικού, Σαλαμίνος, και περνούσε κάτω από τους Αγίους Ασώματους στο Θησείο. Στη συνέχεια έφτανε στην Ερμού, και κατέληγε ακριβώς κάτω από το ξενοδοχείο. Οι άνδρες του ΕΛΑΣ εισέβαλαν τελικά από την είσοδο του Κολωνού στη Λένορμαν. Παρά το γεγονός ότι η τοποθέτηση των εκρηκτικών ολοκληρώθηκε μετά από περίπου 15 ώρες, η έκρηξη ματαιώθηκε όταν το στρατηγείο του ΕΛΑΣ πληροφορήθηκε ότι κατέφθανε στην Αθήνα ο Τσώρτσιλ για διαπραγματεύσεις.
«Στην ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας του 1944 χρησιμοποιήθηκε το δίκτυο στοών των παλιών υπονόμων της Αθήνας που είναι σε χρήση ακόμη, με κατασκευή που ξεκινάει από τον Όθωνα, από το 1840 και έπειτα» λέει ο Παναγιώτης. «Είναι ένα μεγάλο, υπόγειο δίκτυο από κανονικές στοές, πέτρινες, με ωραίες καμάρες, που θα ήταν ένα φοβερό μνημείο αν αν μέσα σε αυτές δεν υπήρχαν τα λύματα της Αθήνας, αν δεν ήταν σε χρήση. Αν ποτέ πάψουν να χρησιμοποιούνται και δεν τις γκρεμίσουν, θα είναι μια πολύ ωραία υπόγεια διαδρομή. Τώρα είναι πολύ επικίνδυνο να μπεις εκεί, αν κατέβεις στον υπόνομο χωρίς προφύλαξη υπάρχει πιθανότητα και να πεθάνεις από τα αέρια.
Εκτός από όλα τα παραπάνω, υπάρχουν και κάποια αστικά σπήλαια: ένα πολύ μεγάλο και αξιόλογο σπήλαιο βρίσκεται στην περιοχή της Ριζούπολης (Προφήτη Ηλία), μία έκταση 2,5 χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, με διαδρόμους, κυριολεκτικά κάτω από πολυκατοικίες. Σε ένα σημείο, μάλιστα, έχουν τρυπήσει τα θεμέλια της πολυκατοικίας την οροφή του σπηλαίου και βλέπεις το μπετόν. Η είσοδός του είναι σε ένα μικρό οικόπεδο που έχει παραμείνει άκτιστο. Η περιοχή είναι όλη χτισμένη. Το σπήλαιο σήμερα είναι κλειστό, επειδή βρίσκονται σε εκκρεμότητα αρχαιολογικές ανασκαφές στο εσωτερικό του. Θα μπορούσε να είναι ένα μέρος του επισκέψιμο.
Τέλος, έχουμε μεγάλα συγκροτήματα υπόγειων ανθρακωρυχείων-λιγνιτορυχείων κοντά στην Αθήνα στην Καλογρέζα κάτω από το Ολυμπιακό Στάδιο και στο Περιστέρι στην Ανθούπολη, με εκτεταμένα και βαθιά δίκτυα υπογείων στοών».
Ο Παναγιώτης Δευτεραίος έχει άφθονο υλικό για βιβλίο για όσα υπάρχουν στο υπέδαφος της Αθήνας, που έχει προκύψει από επισκέψεις που πραγματοποιούνται τακτικά σε συνεργασία με τους εκάστοτε αρμόδιους φορείς. «Θα το κυκλοφορήσω άμεσα», λέει, «θέλω να δώσω στον κόσμο ένα βιβλίο – χάρτη για την υπόγεια Αθήνα, αλλά να είναι 100% πραγματικό. Θέλω να αποκαταστήσω την αλήθεια».
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Το blog δεν φέρνει καμιά ευθύνη για τις αναδημοσιεύσεις πού κάνει! Τα παράπονά σας στους συνδέσμους των πηγών!